روشهای پرداخت دستمزد در مؤسسات تولیدی و طرحهای تشویقی

در مؤسسات تولیدی به طور کلی دستمزد به یکی از روشهای زیر تعیین و پرداخت می گردد.

1. روزمرد
2. کارمزد
3. طرحهای تشویقی

پرداخت به صورت روزمزد

در پرداخت دستمزد به صورت روزمزد، دستمزد کارگران بر مبنای زمان و ساعت کار ( 8 ساعت کار عادی روزانه، هفته یا ماه ) بدون توجه به نتیجه کار انجام شده و میزان کار صورت پذیرفته پرداخت می شود.

در پرداختهای روزمزدی با انجام اضافه کاری فوق العاده دستمزد اضافه کاری نیز پرداخت خواهد شد در این روش تشویق خاصی وجود ندارد و انگیزه ای برای تلاش بیشتر از میزان کار عادی وجود ندارد.

روشهای روزمزد بهتر است موارد زیر به کار برده شود.

الف) کارهایی که از نزدیک تحت کنترل و نظارت باشند.

ب) کار دقیق باشد و دقت کار اهمیت بیشتری نسبت به سرعت کار داشته باشد.

ج) در مواردی که اندازه گیری نتیجه کار به آسانی امکان پذیر نباشد.

فرمول محاسبه دستمزد در روش روزمزد به صورت زیر خواهد بود.

نرخ ساعتی دستمزد × ساعت کار= دستمزد

پرداخت دستمزد به صورت کارمزد

در پرداخت دستمزد به صورت کارمزد، دستمزد کارگران برای انجام کار معین بدون توجه به مدت انجام کار پرداخت می شود در این روش نیز انگیزه زیادی برای تلاش بیشتر وجود ندارد چرا که دستمزد برای یک کار معین تعیین شده است.

پرداخت دستمزد براساس طرحهای تشویقی

در پرداخت دستمزد براساس طرحهای تشویقی که در واقع ترکیبی از دو روش فوق الذکر می باشد به کارگران علاوه بر اینکه دستمزدی براساس زمان پرداخت می شود مبلغی نیز به عنوان پاداش تعلق می گیرد، این پاداش متناسب با کار واقعی و با مقایسه با ساعات استاندارد تولید پرداخت می شود.

در طرحهای تشویقی مدت انجام کار یک عامل تشویقی محسوب می گردد و کارگران نهایت تلاش خود را به کار می گیرند تا در وقت صرفه جویی شود به همین دلیل باید استاندارد انجام کار معین گردد و دستمزد براساس کار انجام شده و با توجه به میزان تولید پرداخت شود طرحهای تشویقی دستمزد به طور معمول در کارخانه هایی که دارای کارگران زیاد و تولید انبوه می باشند به کار برده می شود.

شرایط طرح تشویق

یک طرح تشویق باید دارای شرایط زیر باشد

الف) طرح تشویقی باید با شرایط مناسب باشد به شکلی که کارکنان در آن شرایط بازده تولیدی خود را افزایش دهند.

ب) استانداردهای انجام کار باید متناسب و واقع بینانه تهیه شوند به شکلی که کارکنان با تلاش بتوانند تولید را افزایش داده و از استانداردهای معین شده بتوانند فراتر بروند.

ج) پاداش باید به تناسب بازده تولید بیش از استاندارد تعیین گردد.

د) طرح تشویق باید ساده باشد به شکلی که برای کارکنان قابل فهم باشد.

ه ) طرحهای تشویقی باید به شکلی برنامه ریزی شوند که همزمان با پرداخت دستمزد، پاداش طرح نیز پرداخت گردد.

فواید استفاده از طرحهای تشویقی

فواید استفاده از طرحهای تشویقی دستمزد به صورت زیر می باشد.

1- اعمال کنترل بیشتر بر هزینه های حقوق و دستمزد با توجه به یکنواخت کردن هزینه های هر واحد محصول تکمیل شده

2- تشویق کارکنان به تولید بیشتر با هدف کاهش بهای تمام شده تولید که باعث افزایش درآمد کارکنان خواهد شد.

3- افزایش تولید طی دوره و کاهش بهای تمام شده محصولات با توجه به اینکه سهم هزینه ثابت یک واحد کاهش می یابد وقتی تولید افزایش یابد.

به مثال زیر که نحوه اثر طرح تشویق را بر کاهش بهای تمام شده یک واحد محصول نشان می دهد توجه کنید.

– هزینه های ثابت مؤسسه تولیدی آلفا: شامل استهلاک سالانه ماشین آلات 8500000 ریال و هزینه های تعمیر و نگهداری 10000000ریال می باشد.

– تعداد کارگران تولیدی 40 نفر، کارکرد روزانه 8 ساعت، نرخ هر ساعت کار 1500 ریال

– تعداد واحدهای تولید شده هر نفر روزانه 25 عدد

– براساس قرارداد توافق شده است اگر تعداد تولید روزانه به 35 عدد برسد نرخ دستمزد به هر ساعت 2000 ریال افزایش یابد.

ملاحظه می کنید در این مثال ابتدا کلیه عوامل هزینه و تولید برای یک ساعت کار مشخص گردید ( با اجرای طرح و بدون اجرای طرح تشویق)

یعنی مواردی چون دستمزد کل کارگران، تعداد کل تولید کارگران در یک ساعت و هزینه های ثابت استهلاک و تعمیرات در یک ساعت، حال با مقایسه جدول به سادگی اثر اجرای طرح تشویق مشخص می گردد چرا که همچنانکه ملاحظه می کنید هرچند دستمزد
کل یک ساعت کارگران با اجرای طرح به 80000 ریال افزایش یافته ولیکن چون تعداد تولید به 175 واحد افزایش یافته است کلیه هزینه های ثابت به تعداد بیشتری تقسیم می شود و سهم هر واحد تولید شده از هزینه های ثابت و استهلاک و تعمیرات کاهش خواهد یافت بنابراین در نهایت قیمت تمام شده یک واحد کاهش خواهد یافت.

باید بدانید همواره افزایش تولید منجر به کاهش بهای تمام شده یک واحد می گردد و عموماً طرحهای تشویقی دستمزد منجر به افزایش تولید و کاهش بهای تمام شده می گردد.

انواع طرحهای تشویقی دستمزد کدامند

انواع طرحهای تشویقی حقوق و دستمزد به صورت زیر می باشند.

1- طرحهای پارچه کاری

2- طرح پاداش صد درصد

3- طرح پاداش دسته جمعی

4- سهیم شدن کارگران در سود و یا در سرمایه مؤسسه

طرح تشویقی پارچه کاری یعنی چه و چگونه محاسبه می شود

در این روش تعداد تولید استاندارد در ساعت تعیین می گردد و برای هر کارگر نرخ حداقل دستمزد نیز مشخص می گردد.

اگر کارگری تعداد تولیدش در ساعت از تعداد تولید استاندارد بیشتر شود شامل طرح تشویق می شود و دستمزد بیشتری دریافت می کند و اگر کارگری تعداد تولیدش کمتر از تعداد استاندارد و یا برابر تعداد استاندارد باشد حداقل دستمزد ساعتی به او پرداخت خواهد شد.

به فرمول زیر که نحوه انجام طرح تشویق پارچه کاری را به شکل ساده نشان می دهد توجه کنید.

به عنوان مثال تعداد تولید استاندارد در یک ساعت 20 واحد

برای انجام طرح تشویق پارچه کاری ابتدا دایره زمان سنجی و مهندسی میزان تولید استاندارد در یک ساعت را تعیین می نمایند.

در ضمن باید توجه داشت طرح تشویق پارچه کاری باید به صورتی باشد که کارگران توانایی افزایش تولید را با توجه به شرایط موجود و تجهیزات و امکانات کارخانه را داشته باشند. به مثال زیر توجه کنید.

– زمان ساخت یک واحد محصول توسط دایره زمان سنجی 5 دقیقه تعیین شده است.

– نرخ هر ساعت کار 1500 ریال می باشد.

اگر کارگری در هر ساعت 15 واحد تولید کند دستمزد ساعتی او چند ریال خواهد بود.

تعداد تولید استاندارد در یک ساعت 12=5÷ 60

دستمزد تولید هر واحد  125=12÷ 1500

تعداد واحدهای اضافه تولید 3=12-15

دستمزد یک ساعت کارگر با توجه به پارچه کاری 1875=(125×3) +1500

حال اگر فرض کنیم سربار ثابت 2000 ریال می باشد با توجه به اطلاعات موجود می توان جدول زیر را برای نشان دادن طرح پارچه کاری را در تعداد تولید مختلف نشان داد.

اول آنکه در ستون 3 مشخص می شود در انجام طرح پارچه کاری تا زمانی که تعداد تولید کمتر از تعداد تولید استاندارد می باشد حقوق دریافتی معادل حداقل دستمزد ساعتی می باشد و بیش از تولید استاندارد دستمزدی که با روش پارچه کاری صورت
می پذیرد افزایش خواهد یافت.

دوم آنکه هزینه دستمزد هر واحد تولید در زمانی که تعداد تولید کمتر از تعداد استاندارد می باشد بالا می باشد و با تولید به حد استاندارد و یا بیشتر هزینه دستمزد تولید یک واحد کاهش و ثابت خواهد بود.

سوم آنکه در ستون آخر مشخص می گردد با افزایش تعداد تولید هزینه سربار هر واحد تولید کاهش می یابد در واقع نشان می دهد هزینه سربار هر واحد با تعداد تولید نسبت عکس دارد.

طرح تشویق پاداش صددرصد

در این طرح زمان استاندارد برای تولید یک محصول یا ساخت سفارش معین می شود. اگر کارگری محصول را با یک سفارش را در زمان استاندارد و یا در زمان کوتاه تر که تولید کننده دستمزد آن براساس تعداد تولید که به ساعت تبدیل می شود بالحاظ نرخ
ساعتی دستمزد تعیین و پرداخت می گردد.

به تفاوت طرح تشویق پارچه کاری و پاداش صددرصد زیر توجه کنید.

در انجام طرح تشویق صددرصد از فرمول زیر برای تبدیل تعداد تولید به ساعت استفاده می گردد.

به مثال زیر توجه کنید

واحد زمان سنجی کارخانه هما زمان استاندارد ساخت 60 واحد محصول را یک ساعت تعیین کرده است. اگر نرخ ساعتی دستمزد 1000 ریال باشد و در مدت 5 ساعت 420 عدد محصول تولید شده باشد

مطلوب است : محاسبه دستمزد را با لحاظ طرح تشویق صد در صد.

ساعت 7= 60 ÷ 420

دستمزد قابل پرداخت با توجه به طرح تشویق صد در صد 7000=1000×7

حال اگر طرح تشویق لحاظ نمی گردید دستمزدی که پرداخت می شد 5000 ریال ( 1000×5) محاسبه می گردید.

در مثال دوم ساعت کار 2 هفته متوالی آقای پیوندی را در جدولی ارائه می نماییم که با بررسی جدول مورد نظر می توان تأثیر اجرای طرح پاداش صددرصد را مقایسه و در ارتباط با کاهش سهم هزینه های ثابت هر واحد تولید و کارایی کارگر اطلاعاتی
را استخراج نمود.

– تعداد تولید استاندارد   35      عدد در هر ساعت

– هفته اول مهرماه      40      ساعت کارکرد

– هفته دوم مهرماه      45      ساعت کارکرد

– سربار ثابت هر ساعت        1700  ریال میباشد.

با مقایسه جدول متوجه می شوید هرچند هفته دوم ساعت کارکرد افزایش یافته ولیکن تعداد تولید واقعی کاهش یافته است. یعنی کارایی کاهش یافته و در هفته اول با توجه به اینکه تعداد تولید بیشتر از هفته دوم می باشد و چون از طرح تشویق استفاده
می شود. هزینه دستمزد نیز بالاتر از هفته دوم است ولیکن تعداد تولید افزایش یافته باعث گردیده است سهم سربار ثابت هر واحد کالا کاهش یابد و در واقع قیمت تمام شده تولید با توجه به افزایش تولید کاهش یافته است.

طرح تشویق پاداش دسته جمعی

در این طرح نتیجه کار دسته جمعی و تولید بیش از استاندارد مد نظر می باشد و پاداش به گروه تعلق دارد که با توجه به نرخ پایه و دستمزد هریک از کارگران بین آنها تقسیم می گردد. این طرح بیشتر در فعالیتهای تولیدی که بصورت گروهی می باشند
مورد استفاده قرار می گیرد نمونه این فعالیتها کارهای پیمانکاری است که به همکاری و هماهنگی همه افراد وابسته است و جدا ساختن کار یک کارگر از بقیه گروه میسر نمی باشد.

مزایای استفاده از طرح تشویقی پاداش دسته جمعی

1. کاهش ضایعات تولید
2. ایجاد اتفاق و همکاری گروه
3. تقلیل و کاهش تأخیر و غیبت کارگران
4. کاهش هزینه سرپرستی واحد
5. کاهش امور دفتری و تهیه لیست حقوق و دستمزد نسبت به طرحهای تشویق فردی

اگر طرح تشویق دسته جمعی بابت کاهش ضایعات تولید توسط یک گروه یا یک دایره تولید باشد به آن طرح تشویقی کاهش ضایعات گویند، ممکن است طرح تشویق به علت تولید مازاد بر استاندارد باشد و نتیجه اوقات صرفه جویی توسط گروه باشد.

سهیم کردن کارگران در سود

با سهیم شدن کارگران در سود، کارگران علاقمند به افزایش درآمد مؤسسه خواهند شد و با افزایش کیفیت تولید و یا کاهش ضایعات موجبات افزایش سود مؤسسه را فراهم خواهند آورد چرا که کارفرما موافقت کرده است قسمتی از سود کارگاه به کارگران تعلق گیرد.

باید بدانید برخی از مؤسسات سود کارگران را به صورت سهام به آنها تخصیص می دهند و به همین علت کارگران همیشه در سود مؤسسه ذی نفع می باشند به همین دلیل اثربخشی آن بیش از پرداخت سود نقدی خواهد بود.